Bir VARmış Bir YOKmuş!

“Bu kıymetli yazıyı yazan Avukat Şenol Özçakıcı’ya 3numaraliuye.com ailesi adına teşekkür ederiz.”

Son haftalarda yaşanan olaylar sonrasında, VAR sistemi hakkında taraftarın, yöneticilerin, futbolcuların hatta hakemlerimizin yeteri kadar bilgi sahibi olmadığını düşünerek bu yazıyı yazmaya karar verdim.

Kısaca VAR olarak tabir edilen, ‘Video Yardımcı (Asistan) Hakem’ sistemi hakkında yazmak için, doğal olarak VAR Protokolünü incelemek gerekiyordu. İFAB’ın sitesinde yer alan İngilizce orijinal metnin (http://static-3eb8.kxcdn.com/documents/771/134351_010618_LotG_18_19_EN_VAR_protocol.pdf ) Türkçe tercümesini tüm aramalara rağmen bulamadım.

Maç başlamadan, oyunun kurallarının belli olması prensibi uyarınca, TFF internet sitesinde, tüm talimatlar yer alır. Talimatlarda bir güncelleme yapılacaksa, ekstrem durumlar haricinde bu sezon öncesi yapılır ve ilan edilir. VAR gibi hayati bir uygulamanın esaslarının TFF sitesinde yer almaması akla mantığa ve İFAB’ın şeffaflık prensibine de açıkça aykırı. Her akşam ulusal kanallarda, ciddi paralar alan yorumcuların, milyon eurolar alan futbolcu ve teknik direktörlerin, VAR protokolüne açıkça aykırı yorum ve değerlendirmelerini görüyoruz. 100 milyonlarca euroluk bütçeleri olan Kulüplerimizin, bünyelerinde, lisan bilen, güncel kuralları takip eden bir hakem hocası neden bulundurmadığını da anlayamıyorum. Bu uzun girişten sonra gelelim VAR Protokolüne.

Biz İzlerken VAR’da Neler Oluyor?

Hakem/VAR iletişimiyle ilgili bazı ipuçları verirsek, maçları izlerken olayları anlamak daha kolay olabilir. Hakem bir karar verdiğinde ( bir penaltı pozisyonunda oyunu devam ettirmekte bir karardır) VAR sessiz kontrol ile o pozisyonu izlemektedir. VAR hakemle aynı fikirde ise, hakemle iletişim kurmaz ve oyun akmaya devam eder. Şayet, VAR pozisyonu hakemden farklı yorumluyorsa veya, hakemin görmesi çok olası olmayan bir şey görmüşse, hakemle iletişime geçerek, hakemi bilgilendirir ve inceleme önerebilir. Bu durumda, oyun durmuşsa hakem, dikkatini kulaklığına verir ve oyunun başlamasını engeller. Nihai karar her zaman hakeme ait olduğu için, hakem karar vermedikçe inceleme başlatılamaz. Canlı yayın ekranına VAR odasının görüntüsü geldiğinde, inceleme başlatılmış demektir. Bir inceleme başlatıldığında, çok büyük ihtimalle, VAR, hakemin verdiği kararın bariz şekilde yanlış olduğunu düşünmektedir. VAR pozisyonu 11 farklı açıdan izleyebildiği için, hakem VAR’ın önerilerine sıcak yaklaşmalı objektif olaylarda (ofsayt, çizginin içinde/dışında kararları) VAR görüşüne uymalı, sübjektif olaylarda ( penaltı/değil, şiddetli hareket) ise, kararından ne kadar emin olursa olsun, mutlaka inceleme alanına gelip, pozisyonu bizzat izleyerek karar vermelidir. Gerek stattaki, gerek tv başındaki izleyici için en kötü durum, sübjektif bir kararda dakikalarca inceleme yapılıp, hakemin pozisyonu dahi izlemeden, VAR görüşünü dikkate almaksızın eski kararında diretmesidir. Bu gibi durumlarda, hakemin ‘kararını inandırıcı kılmak’ adına, kararını değiştirmeyecek olsa dahi, izleme alanına gelip pozisyonu izlemesi, seyircinin yatışması için faydalı olabilir. Tekrar söylemek gerekirse, VAR ne önerirse önersin, nihai karar hakeme aittir. Sahadaki hakem ile, VAR en üst düzey hakemlerden olmalıdır ki, bilinç altlarında ‘ben kimim ki onun kararını değiştireyim’ veya ‘o diyorsa kesin öyledir’ tarzı düşünceler oluşmamalıdır. MHK’da hakem/VAR iletişiminin saygın bir dille olması ve doğruyu bulmak için tüm önerilerin titizlikle değerlendirilmesi önerisinde bulunmalıdır. Önümüzdeki yıllarda muhtemelen, sübjektif kararlarda, hakem kararını verdikten sonra, VAR inceleme önerirse, hakemin derhal inceleme alanına gelerek pozisyonu izlemesi ve incelemeyi bizzat yapması zorunlu hale gelecektir. Ligimizde son dönemde yaşanan hatalı VAR uygulamalarında genelde, özgüveni yüksek hakemlerin, VAR’da, kendilerinden daha ‘tecrübesiz’ gördükleri bir hakem olduğunda, VAR önerilerine uymadıkları görülmektedir. Yine FİFA listelerine girme, daha fazla maç alma, gibi sebeplerle, VAR’ların hakeme çok müdahele etmemeleri de yanlış uygulamalara zemin hazırlamaktadır.

Hakem ve VAR arasındaki iletişim

Son günlerin en popüler konusu olduğu için, yazıya, hakem ile VAR arasındaki iletişim ile başlıyoruz. VAR/hakem arasındaki iletişimin başlıca ilkeleri,

• Konuşmalara hakemin öncülük etmesini teşvik etmek
• Basit ve net bir dil kullanmak
• İletişim süresini minimumda tutmak
• Olumsuz ifadelerden kaçınmak örn. ‘değil’ kelimesinin duyulmama riski olduğundan ‘ofsayt değil’ ifadesini kullanmayın.
• Mümkün olduğunca resmi teknik terminolojiyi kullanmak örn. “Mavi 7 rakibe vurarak şiddetli hareketten suçlu, 7 Numara Kırmızı”
• ‘açık’ ve ‘kapalı’ soruların değerlerini ve tehlikelerini anlamak
• Hakem VAR’dan gelen tüm iletişimi aldığını mümkün olduğunca onaylamalıdır (ve tersi) İdeal olarak, yanlış anlamadan kaçınmak için alınan bilgileri tekrar ederek

VOR (Video İşletim Odası)’daki tüm etkinlikler aşağıdaki amaçlar için kamera tarafından sesli olarak kaydedilecektir:

• Dürüstlüğü sağlamak – kayıtlar VOR’a giren ve çıkan herkesi ve VAR, AVAR veya RO’yu etkileme veya bunlara müdahale etme girişiminde bulunanları tespit edecektir.
• Eğitim materyali sağlamak
• VAR’ların bireysel olarak performansını değerlendirecek materyal sağlamak
• Yayıncı ile iletişim kurmak için bir konuşma paneline ihtiyaç duyulacaktır (dürüstlük konuları nedeniyle VOR’da mobil telefonlara izin verilmez)

Dürüstlük ve şeffaflık nedeniyle:

• Maç öncesinde belirlenen bir süreden, maç sonrasında belirlenen süreye kadar odaya giren ya da odadan çıkan her kişi için yazılı bir kayıt (giriş-çıkışta imzalanan, isim, görev ve zamanı belirten kayıtlar) tutulmalıdır.
• VOR’da bulunan herkes, cep telefonlarının kullanımı ile ilgili maç görevlilerine uygulanan aynı sınırlamalara tabi olacaktır.
• VOR’da bulunanların maç için hazırlanmalarını sağlamak için başlama vuruşundan önceki 30 dakikalık süre içinde HİÇ KİMSENİN VOR’a girmesine izin verilmez-bu özellikle ziyaretçiler için geçerlidir. Aynı kısıtlama devre arasında da uygulanmalıdır. FIFA ya da IFAB resmi gözlemcilerinin VOR’ da bulunmasına izin verilir.

VAR, diğer maç görevlileri gibi aynı iletişim sisteminde olacaktır fakat sadece hakem VAR ile doğrudan iletişim kurabilir; kamera görüntülerini hakemin daha etkili bir şekilde incelemesini kolaylaştırmak için Asistan VAR(AVAR), Tekrar Gösterme Operatörü(RO) ve İnceleme Asistanı(RA) da aynı sistemde olmalıdırlar.

‘Açık mikrofon’ sistemi VAR’ın (ve RO) diğer maç görevlileri arasındaki iletişimi duymasına izin verecektir, böylece, örneğin “yardımcı hakemin”, gol atıldığında bir oyuncunun ofsayt pozisyonunda olduğunu hakeme bildirdiği fakat yardımcı hakemin o oyuncunun kalecinin görüş çizgisine müdahale edip etmediğini bilmediği durumlarda, VAR; potansiyel bir inceleme talebi için veya eğer bariz bir hata gerçekleşmişse hakemi bilgilendirmek için hazır durumda pozisyonu ‘kontrol’ etmeye başlayabilir. VAR, mikrofonunu etkinleştirmek için bir ‘aç/kapa düğmesi’ kullanmalıdır, böylece VAR ve Tekrar Oynatma Operatörü(RO)/AVAR arasındaki tartışmalar hakem ve maç görevlileri tarafından duyulmaz ve dikkatleri dağıtmaz. VAR’ın mikrofonunun yalnızca düğmeye basılı tutulduğu zaman çalışması önemlidir, böylece konuşma/iletişim bittikten sonra karışıklığa ve potansiyel olarak yanlış bir karara yol açabilecek şekilde ‘açık’ kalmaz. Video Yardımcı Hakem, hakem, inceleme asistanı(RA) ve diğer maç görevlileri arasındaki tüm iletişim açık ve saygılı olmalı, duygusal olmamalıdır. VAR’ın iletişim tarzının aşırı sert veya agresif olmaması son derece önemlidir. Eşit biçimde, hakem de VAR’a karşı saygısız veya buyurucu olmamalıdır. Doğru sonucu vermede iletişimin etkili olması için her türlü durumda profesyonel davranış son derece önemlidir.

Dürüstlük ve şeffaflık ve bir eğitim ve gelişim kaynağı sağlamak için, Video Operasyon Odası(VOR) ve görüşme süreci filme alınacaktır (sesli olarak). Bu görüntüler hakemler/VAR’ların eğitimleri veya belirli bir müsabaka/görüşme/incelemenin şeffaflığı/dürüstlüğü ile ilgili bir soru bulunması durumu dışında kullanılmayacaktır. Buradan hareketle, kamuoyunu fazlaca meşgul eden ve dürüstlük ve şeffaflığı zedeleyeci hallerde, VAR/hakem arasındaki iletişimin, ilgili kulüplerle paylaşılmasında sakınca görülmemelidir. Yine disiplin yargılamalarında, VAR/hakem iletişimine ait kayıtlar delil olarak kullanılabilmelidir.

HANGİ KARARLAR İNCELENEBİLİR?

Hakem 90 dakika boyunca, oyunu durduran veya devam ettiren onlarca karar vermektedir. Bu kararların içinde bariz şekilde yanlış olan bir çok karar vardır. Her kararın video hakem tarafından incelenmesi, oyunun akıcılığına zarar vereceği ve ruhuna aykırı olacağı için, İFAB incelenebilir kararları net bir şekilde sınırlamıştır. Bunun dışındaki kararlar, ne kadar bariz hatalı olursa olsun VAR tarafından incelenemez ve değiştirilemez. Aşağıdaki 4 durumda, hakem bir karar verdikten sonra (oyunun devam etmesine dair kararlar dahil), veya ciddi bir olayın ‘gözden kaçması’ durumunda yani maç görevlileri tarafından görülmediyse, VAR kullanılabilir.

Goller

Bir gol öncesi ve oluşumu esnasındaki, ofsayt, Golün oluşum aşamasında hücum takımı tarafından yapılan ihlal ve golden önce topun oyun dışı olması ihtimalleri VAR incelemesine tabidir.

Penaltı/ penaltı değil kararları

Yanlış verilen penaltı kararı, verilmeyen penaltı kararı, hücum eden takıma serbest vuruş verilmesi ve ihlalin ceza sahası içinde mi yoksa dışında mı olduğuna dair şüphenin varlığı, penaltı olayının oluşum aşamasında hücum takımı tarafından yapılan ihlal, penaltı olayından önce topun oyun dışı olması ihtimalleri VAR incelemesine tabidir.

Bir gol/penaltı kararı yalnızca hakem hücum eden takımın topun hakimiyetini kazanmasıyla sonuçlanan bir 12. Kural ihlalini cezalandırmayarak bariz bir hata yapması durumunda değiştirilebilir.

Direk kırmızı kartlar (2. ihtarlar hariç)

İncelemeler ‘direk’ oyundan ihraç cezaları ile sınırlıdır, 2. sarı karttan kırmızı kartlarda, . sarı kartın verildiği pozisyon için VAR incelemesi yapılamaz. Hakem, olası bir ihraçlık ihlalin hakemlerin gözünden kaçtığından veya açıkça görülmediğinden şüphelenirse, tespit edilmemiş ihraçlık bir ihlal VAR tarafından görülürse, hakemin, bir oyuncunun, bariz bir gol şansını engellemekten (DOGSO) dolayı oyundan ihraçla(KK) veya umut vaat eden bir atağı durdurmaktan dolayı sarı kartla(SK) cezalandırılabilecek bir ihlali gerçekleştirdiği değerlendirilirse de, VAR incelemesi yapılabilir. Kırmızı kart ihlallerinde, yalnızca söz konusu olay incelenecek olup, pozisyonun öncesine dönülemez. Ancak, bariz gol şansının engellenmesi ihlalleri istisnadır.

Yanlış oyuncuya kart verilmesi

Eğer hakem yanlış oyuncuya ihtar verir veya oyundan ihraç ederse (yanlış takımdan da olabilir), veya hangi oyuncuyu cezalandıracağından emin değilse; doğru oyuncunun cezalandırılabilmesi için, mümkün olan yerde VAR proaktif olarak, hakeme yardımcı olacaktır.

***

Goller, penaltı pozisyonları ve bariz gol şansının engellenmesi ihlallerinde, hakem oyunu, bahse konu olaya yol açan hücum hareketinin başlangıcından itibaren ve eğer ilgili ise, oyunun o aşamasının başlangıcında topun hakimiyetinin nasıl kazanılmış olduğunu inceleyebilir. Futbol oyun kuralları gereği, oyun bir kez tekrar başlatıldıktan sonra, oyunu yeniden başlatma kararları değitirilemez. Köşe vuruşları, taç atışları gibi yeniden başlatma kararları sonrasında gol/penaltı/kırmızı kart gerçekleşirse, köşe vuruşu veya taç atışı kararının yanlış olup olmadığı VAR tarafından incelenemez.

VİDEO HAKEM UYGULAMASININ TEMEL İLKELERİ NELERDİR?

1. Video teknolojisi yalnızca maçın seyrini değiştiren kararlardaki bariz hataları düzeltmek için ve gözden kaçan ciddi olaylar için kullanılacaktır: gol, penaltı/penaltı değil, doğrudan ihraç ve yanlış oyuncuya kart verilmesi (örn. hakemin yanlış oyuncuya ihtar vermesi/ ihraç etmesi). Sınırlı olarak sayılan durumlar dışında, hakemin verdiği veya vermediği bir karar %100 yanlış olsa dahi VAR incelemesi yapılamaz.
2. Nihai karar her zaman hakem tarafından verilecektir. Müsabakanın ve verilen/verilmeyen tüm kararların tek sorumlusu maçın hakemidir.
3. Video Yardımcı Hakemleri (VAR’lar) maç görevlisidir – hakem, VAR’ların hakeme ilettikleri her türlü bilgiyi, yardımcı hakem, ilave yardımcı hakem veya dördüncü hakemden gelmiş gibi değerlendirecektir.
4. Hakem kararını her zaman VAR’ların varlığından bağımsız bir şekilde vermelidir, yani hakemin ‘karar vermeyip’, durumu VAR’a havale etmesine izin verilmez. Eğer hakem söz konusu bir ihlal için oyunu durdurmazsa, oyunun devam etmesine dair karar da incelenebilir. Sarı kartla(SK) cezalandırılmış bir ihlalin Kırmızı kartla(KK) oyundan ihraç gerektirip gerektirmediğinin veya cezayı kimin alması gerektiğinin belirsiz olduğu nadir durumlarda, hakem VAR’a danışabilir.
5. Video incelemesi, kararın bariz bir şekilde yanlış olduğunu açıkça göstermedikçe hakem tarafından verilen ilk karar değiştirilmeyecektir.
6. İncelemeyi yalnızca hakem başlatabilir; VAR (ve diğer maç görevlileri) hakeme sadece inceleme önerisinde bulunabilirler.
7. İnceleme süreci ne olursa olsun, kararı hızla incelemek için herhangi bir zaman baskısı yoktur çünkü doğruluk zamandan daha önemlidir.
8. Oyuncular ve takım görevlileri hakemin etrafını sarmamalı veya eğer bir karar incelenecekse, inceleme sürecini veya nihai kararı etkileme girişiminde bulunmamalıdırlar. ‘İnceleme işareti’ kullanan bir oyuncu sarı kart alacaktır (SK).
9. Şeffaflık sağlamak için hakem inceleme esnasında mümkün olduğunca ‘görünür’ kalmalıdır. Kanaatimce, İfab’ın şeffaflığa verdiği önem karşısında, hakemlere, VAR ile iletişime geçtiklerinde, ağızlarını kapatmadan konuşmaları talimatı verilmelidir.
10. Sonradan incelenen bir olaydan sonra oyun devam ediyorsa, hatta orijinal karar değiştirilse bile, olay sonrası dönem esnasında alınan/gereken herhangi bir disiplin cezası iptal edilmez (umut vaat eden bir atağı durdurma veya bariz bir gol şansının engellenmesi yüzünden bir ihtar/ihraç hariç). Örneğin, Hakemin verdiği hatalı bir penaltı kararı, video incelemesi sonrası iptal edilse bile, hatalı karardan sonra hakeme hakaret etmekten kırmızı kartla cezalandırılan bir oyuncunun cezası iptal edilemez.
11. İncelenebilir bir olayın öncesi ve sonrasında bir maksimum süre vardır.
12. VAR protokolü, Oyun Kurallarının ilkelerine ve felsefesine mümkün olduğunca uymalıdır.

VAR HANGİ GÖRÜNTÜLERE ULAŞABİLİR?

Yayıncı kuruluş, Video Yardımcı Hakem Sistemi’nin uygulanacağı müsabakalarda, müsabakanın başlamasından 4 saat önce başlayarak müsabakanın bitiminden 10 dakika sonrasına kadar olan bölümde minimum 11 kameraya (1.PİLOT, 2.PİLOT ALTI, 3.ORTA ÇİZGİ SABİT KAMERA, 4.TERS AÇI, 5.KALE ARKASI (Sol), 6.KALE ARKASI (Sağ), 7.OFSAYT (Sol), 8.OFSAYT (Sağ), 9.KALE ÇİZGİSİ KAMERASI (Sol), 10.KALE ÇİZGİSİ KAMERASI (Sağ), 11.KALE ARKASI TRİBÜN ) ait sinyalleri ve buna ilaveten talep edilmesi halinde maçta sahayı gören tüm kamera sinyallerini Video Yardımcı Hakem Operasyon Odasına (VOR) iletilmek üzere bağlantı sağlamak zorundadır. Yayıncı kuruluş minimum 11 kameranın, müsabakada daha fazla kamera kullanıyorsa tüm kameraların, canlı görüntülerini VOR Odasına iletmek zorundadır. VAR odasında, bir tekrar gösterme operatörü, VAR hakemlerine yardım etmek üzere hazır bulunmakta olup, VAR, tüm yayın ‘görüntüleri’ne bağımsız erişim ve tekrar gösterme kontrolüne sahiptir. Buradan da anlaşılacağı üzere, VAR hakemi sadece canlı yayına aktarılan görüntüleri değil, yayıncı kuruluşun minimum 11 kamerasına ait görüntüleri anlık olarak takip etmekte, istediğinde tekrar izleyebilmektedir. Bu nedenle, tartışmalı bir pozisyonun tekrarının canlı yayına verilmemiş olması, VAR hakemi açısından bir sorun teşkil etmemektedir.

İNCELEME KARARINI KİM VERİR? İNCELEME KARARI VERİLDİĞİNİ NASIL ANLARIZ?

İncelemeyi sadece hakem başlatabilir – diğer maç görevlileri (özellikle de VAR) sadece inceleme önerisinde bulunabilirler fakat bir inceleme yapılıp yapılmayacağına ve o incelemenin sonucuna yalnızca hakem karar verecektir. VAR bir inceleme önerisinde bulunsa dahi, Hakem, maç görevlilerinin olayı açıkça gördüğüne ve bu sebeple bir inceleme gerekmediğine karar verebilir. Yayın talimatı uyarınca, maçın hakemi, bir pozisyon için VAR incelemesine karar verdiğinde, yayıncı kuruluş, Video Yardımcı Hakem Sistemi’nin pozisyon incelemesi yaptığına dair ekranda alt yazılı olarak seyirciyi bilgilendirmek zorundadır. Uygulamada, şayet inceleme kararı verilmişse, canlı yayın ekranı ikiye bölünerek, VAR odası canlı yayına verilmektedir. VAR odası, canlı yayın ekranına gelmediği sürece, hakem inceleme kararı vermemiş, yani, ya VAR tarafından inceleme önerisinde bulunulmamış ya da VAR önerisine rağmen hakem, kararının doğru olduğunu düşünüyor demektir. Şayet VAR sistemi teknik bir sebeple devre dışı kalırsa, yayıncı kuruluş, (VAR) Sistemi’nin devre dışı olduğuna dair bilgilendirmeyi ekrandan yapmakla yükümlüdür.

İNCELEME SÜRECİ NASIL GELİŞİR?

VAR, maçın seyrini değiştiren bir durumda herhangi bir potansiyel bariz hatanın yapılıp yapılmadığını veya ciddi bir olayın/ihlalin gözden kaçıp kaçmadığını görmek için her durumu/kararı otomatik bir şekilde ‘kontrol’ eder. Eğer bir inceleme gerekmiyorsa, VAR, hakemle iletişime geçmez, bu ‘sessiz kontrol’ dür. Eğer bir ‘kontrol’ bir olayın incelenmesi gerektiğine işaret ediyorsa, VAR derhal hakemi bilgilendirilmelidir. Buna ilaveten, eğer hakem önemli bir hatanın gerçekleşmiş veya ciddi bir şeyin gözden kaçmış olmasından şüphelenirse, VAR’dan bir inceleme talep edilebilir. Hakem, bir karar vermeden ÖNCE VAR’ı UNUTUR, bir karar verdikten SONRA VAR’ı HATIRLARSA, sağlıklı karar vermesi daha kolay olur. Hakemin, nasıl olsa VAR düzeltir diyerek, normalde çalmayacağı bir penaltıyı çalması veya, göstermeyeceği bir kırmızı kartı göstermesi kesinlikle yanlış bir uygulamadır.

İncelemeyi sadece hakem başlatabilir – diğer maç görevlileri (özellikle de VAR) sadece inceleme önerisinde bulunabilirler fakat bir inceleme yapılıp yapılmayacağına ve o incelemenin sonucuna yalnızca hakem karar verecektir. VAR bir inceleme önerisinde bulunsa dahi, Hakem, maç görevlilerinin olayı açıkça gördüğüne ve bu sebeple bir inceleme gerekmediğine karar verebilir. Oyun durdurulmadan hakemin bir inceleme istemesi durumunda, oyun, iki takımın da iyi bir atak ihtimalinin bulunmadığı ‘tarafsız’ bir bölgeye/duruma gelir gelmez durdurulmalıdır.

Hakem, bir TV ekranı çerçevesini görsel bir şekilde göstererek, inceleme sürecinin başlatıldığını açıkça işaret etmelidir; inceleme işareti gösterilmemişse bir karar değiştirilemez. Oyunun tekrar başlaması inceleme sonuna kadar ertelenmeli; hakemler, ‘ihlali gerçekleştiren’ takım/oyuncunun, incelemeyi engellemek için oyunu tekrar başlatma girişimlerini önlemelidirler. Hakem, müsabakada VAR hakemi yokmuş gibi, her pozisyonda bağımsız bir şekilde kararını verir. Hakemin ‘karar vermeyip’, kararı VAR hakemine bırakması mümkün değildir. Hakem muhtemel bir ihlal için oyunu durdurmazsa, oyunun devam etmesine dair karar da Var tarafından incelenebilir. Sarı kartla cezalandırılmış bir ihlalin Kırmızı kart gerektirip gerektirmediğinin veya cezayı kimin alması gerektiğinin belirsiz olduğu nadir durumlarda, hakem VAR’dan destek alabilir.

VAR, hakemin kararının doğru olup olmadığını değil, kararın ‘bariz şekilde’ yanlış olup olmadığını sorgular. Video incelemesi, açıkça, kararın bariz şekilde yanlış olduğunu ortaya koymuyorsa, hakem tarafından verilen ilk karar değiştirilemez. Bir pozisyon hakkında VAR incelemesi yapılmasına, yalnızca hakem karar verebilir. Var veya diğer müsabaka görevlileri hakeme, inceleme önerisinde bulunabilirler, ancak nihai karar hakeme aittir. İnceleme işareti yapan oyuncular mutlak surette sarı kartla cezalandırılır.

İnceleme adımları (özet):

• 1. Adım – hakem VAR’ı bilgilendirir veya VAR bir karar/olayın incelenmesi gerektiği konusunda (genellikle bir ‘kontrol’e dayanarak) hakeme öneride bulunur.
• 2. Adım – VAR video görüntülerini inceler ve görüntülerde ne olduğu konusunda hakemi bilgilendirir.
• 3. Adım – hakem ya VAR’dan gelen bilgiyi kabul eder ve uygun kararı verir/eylemi gerçekleştirir ya da uygun kararı almadan/eylemi gerçekleştirmeden önce ‘hakem inceleme alanında(RRA)’ kamera görüntülerini izlemeye karar verir. Bu durumda, VAR, en iyi kamera açılarını ve tekrar oynatma hızlarını hakeme önerir, fakat hakem farklı hız(lar) ve açı(lar) talep edebilir.

İNCELEME SONUCUNDA HAKEM NASIL KARAR VERİR?

İnceleme başlatıldıktan sonra, hakemin aşağıdakileri yapma seçeneği vardır:

• yalnızca VAR’dan gelen bilgiye dayanarak bir karar verme veya,
• nihai bir karara varmadan önce kamera görüntülerini doğrudan inceleme (sahada inceleme – OFR)

Hakemin saha kenarına gelerek bizzat pozisyonu izlemesi, esasen ‘subjektif-öznel’ kararlar için veya maç kontrolüne yardımcı olmak veya bir kararı ‘inandırıcı göstermek’ için olacaktır. Bir ihlalin veya oyuncunun pozisyonu (örn. ofsayt), bir faul ya da elle oynamada vücutla temas noktası, topun oyun dışına çıkması gibi ‘objektif-gerçeklere dayanan’ kararlar için izleme’ye ihtiyaç duyulmamalıdır.

Hakem kamera görüntülerini normal hızda ve/veya yavaş çekimde izleyebilir, ancak genellikle ağır çekim tekrar gösterimleri sadece fiziksel ihlaller ve elle oynamalarda ‘temas noktası’ için; normal hız ise bir ihlalin ‘yoğunluğu-şiddeti’ için veya elle oynamanın ‘kasti’ olup olmadığına karar vermek için kullanılmalıdır. Hakem tarafından aksi talep edilmedikçe, diğer maç görevlileri kamera görüntülerini izlemeyeceklerdir.

Kırmızı kart ihlalleri için (bariz gol şansının engellenmesi-DOGSO hariç), yalnızca söz konusu olay incelenebilir. Goller, penaltı pozisyonları ve bariz gol şansının engellenmesi ihlallerinde, hakem oyunu, bahse konu olaya yol açan hücum hareketinin başlangıcından itibaren ve eğer ilgili ise, oyunun o aşamasının başlangıcında topun hakimiyetinin nasıl kazanılmış olduğunu inceleyebilir. Oyun Kuralları, oyun bir kez tekrar başlatıldıktan sonra, oyunu yeniden başlatma kararlarının (köşe vuruşları, taç atışları vb.) değiştirilmesine müsaade etmez, bu nedenle yeniden başlatma kararları incelenemez. Hatalı bir serbest vuruş/korner/taç kararı sonrası gol olduğunda, serbest vuruş/korner/taç kararları için VAR incelemesi yapılamaz. Ancak bir golün 20-30 saniye öncesinde, golü atan takımın topa hakim olduğu pozisyonda faul olup olmadığı, VAR incelemesine tabidir. Bu husus mantıklı gelmeyebilir ama, VAR incelemsi yapılabilecek pozisyonlar bellidir ve bu genişletilemez. İnceleme sürecinin sonunda, hakem nihai kararını verecek ve incelemenin sonucunu açık bir şekilde gösterecek, her türlü disiplin cezasını verecek/ değiştirecek/ iptal edecek (uygun olduğunda) ve oyunun doğru bir şekilde yeniden başlatılmasını sağlayacaktır. İncelemenin olabildiğince etkili/hızlı tamamlanması gerekmekle birlikte, doğruluk hızdan daha önemlidir. Oyuncular ve takım görevlileri, inceleme sürecine etkide bulunmaya veya müdahale etmeye çalışmamalıdırlar. TV işareti yapan oyuncu ihtar ile cezalandırılacaktır(SK); hakem inceleme alanına (RRA) giren herkes ihtar ile cezalandırılacak (SK) (oyuncu/yedek oyuncu) veya oyun alanından çıkarılacaktır (takım görevlisi).

 

Hakemlerimizin en büyük yanlışları, inceleme işareti yapmaksızın ve ağızlarını kapatmak suretiyle, dakikalarca VAR ile konuşmaları ve sonrasında, inceleme yapmadan verdikleri ya da vermedikleri karar uyarınca devam etmeleridir. Oyun durup, hakem ile VAR iletişime geçtikten sonra, taraftar da ister istemez en azından ‘hakemin kenara gelip pozisyonu izlemesi’ beklentisi oluşmaktadır. Nihai karar her zaman hakemin olmakla birlikte, pozisyonu 11 farklı açıdan ve isterse tekrar tekrar izleme imkanı olan VAR’ın önerilerinin dikkate alınması, son derece önemlidir. Özellikle, sahadaki hakemin VAR hakeminden daha kıdemli olduğu durumlarda, VAR önerisinin dikkate alınmaması durumuyla daha sık karşılaşılmakta olup, MHK bu konuda hakemleri daha titiz olmaları konusunda uyarmalıdır.

VAR PROTOKOLÜ HATALI UYGULANIRSA NE OLUR?

Müsabaka aşağıdaki nedenlerden ötürü geçersiz sayılmaz:

• VAR teknolojisinin arızalanması
• VAR’ı da içeren yanlış karar(lar) (VAR da bir maç görevlisidir)
• Bir olayı incelememe karar(lar)ı
• İncelenemez bir durumun incelenmesi

 

Bir ‘kontrol’ ve bir ‘inceleme’ arasındaki fark nedir?

VAR, maçın kamera görüntülerini dikkatlice izler ve potansiyel olarak 4 inceleme kategorisinden birine giren bir karar/olay olması durumunda kararın doğruluğunu ve/veya önemli herhangi bir şeyin hakemin (veya diğer maç görevlilerinin) gözünden kaçıp kaçmadığını ‘kontrol’ eder. Bazen, maçın seyrini değiştiren bir olayla ilgili olarak bir ‘kontrol’ün yapılmakta olduğunu hakeme bildirmek VAR için kazançlı olabilir. Bir ‘kontrol’ün bir ‘inceleme’ye dönüşebilme olasılığının olduğu durumlarda VAR, oyunun yeniden başlatılmasının geciktirilmesi yönünde hakeme tavsiyede bulunmalıdır.

Eğer bir VAR ‘kontrolü’ bir olayın ‘incelenmesi’ gerektiğine işaret ediyorsa, hakem derhal bilgilendirilmelidir.

Bir incelemeyi kim başlatabilir?

VAR müsabakayı izler ve 4 inceleme kategorisinden birine giren bir karar/olay olması durumunda ve muhtemel bariz bir hata yapılmış gibi göründüğünde (veya önemli bir şey gözden kaçtığında) hakemi bilgilendirir. İlave olarak, hakem, önemli bir şeyin ‘gözden kaçtığından’ veya bariz bir hatanın gerçekleşmiş olabileceğinden şüphelenebilir. Her iki koşulda da hakem aşağıdakilere karar verebilir:

• Maç görevlileri olayı açık bir şekilde gördüler ve bir incelemeye gerek yok, veya
• Yalnızca VAR’dan gelen bilgiye dayanarak bir karar verilebilir, veya
• Hakem, nihai kararını vermeden önce sahada bir inceleme(OFR) yapmak isteyebilir

Sahadaki tüm maç görevlileri ve VAR, VAR asistanı, RO (Tekrar Gösterme Operatörü) (tercihen RA da) tüm müsabaka boyunca bir iletişim kulaklık sistemi ile birbirlerine bağlıdırlar. Yardımcı hakemler, dördüncü hakemler, ilave yardımcı hakemler ve VAR’lar, bir karar/olayın incelenmesi gerektiği konusunda hakeme öneride bulunabilirler fakat incelemeyi yalnızca hakem başlatabilir.

Bir inceleme ne zaman gerçekleşebilir?

Bir inceleme, hakemin oyunun tekrar başlamasına izin vermemiş olması koşuluyla, oyun durduğunda gerçekleşebilir. Bir inceleme ihtimali olan durumlarda, oyunun yeniden başlatılması geciktirilmelidir . Bu bazen, hakemin oyunu yeniden başlatmayı geciktirebilmesi için, VAR’ın bir inceleme ihtimali konusunda hakemi uyarma konusunda hızlı olmasını gerektirecektir. Özellikle, hakemler ‘ihlali gerçekleştiren’ takım/oyuncunun, incelemeyi engellemek için oyunu tekrar başlatma teşebbüslerini önlemelidirler.

Eğer VAR bir ‘kontrol’ yapıyorken hakemin oyunun yeniden başlatılmasını geciktirmesi gerekiyorsa (yani inceleme aşamasına geçmeden önce), hakem kulaklığını işaret ederek, gecikmenin nedenini belirtmelidir. ‘Kulaklığın gösterilmesi’ işareti, VAR ile iletişim kurmak için hakemin oyunun yeniden başlatılmasını geciktirdiği her durumda kullanılması gereken resmi bir işarettir.

Oyunun devam ettiği durumda, hakem bir inceleme için oyunu sadece ‘tarafsız bölge/durum’ içinde yani iki takımın da umut vadeden bir atak şansının bulunmadığı yerde durdurabilir; eğer bir takım iyi bir atak durumunda veya gol atma pozisyonunda ise, oyun tarafsız bir bölge/duruma gelinceye kadar devam eder.

İnceleme esnasında hakem hangi ilkelere uymalıdır?

Hakem şu ilkelere uymalıdır:

• ‘maçın seyrini değiştiren’ tanımlamalar içerisinde olmayan bir karar/olay incelenemez.
• Bir karar sadece eğer kamera görüntüleri ‘bariz bir hata’yı (veya ciddi bir ihlalin/olayın gözden kaçmış olduğunu) gösteriyorsa değiştirilebilir – buradaki soru ‘karar doğru muydu?’ sorusu değil, ‘karar bariz bir şekilde yanlış mıydı?’ sorusudur.
• Bir ihlalin pozisyonu, ofsaytla ilgili olarak oyuncu(lar)nun pozisyonu, temas noktası (faul/elle oynama), topun oyun dışına çıkması veya gol/gol değil konuları gibi gerçeklere dayanan(factual) bir karar genellikle yalnızca VAR’dan gelen bilgiye dayanarak verilebilir yani sahada incelemeye(OFR) gerek yoktur.
• Hakem sahada incelemenin(OFR) maç kontrolü/oyuncu yönetimine veya bir kararı ‘satmaya’ yardımcı olacağına karar vermediği müddetçe, sahada inceleme(OFR) esasen yalnızca ‘subjektif’ kararlar için kullanılmalıdır.
• Hakem ve VAR, ihlali gerçekleştiren takım/oyuncunun, incelemeyi engellemek için oyunu hızlıca tekrar başlatma ihtimaline karşı hazırlıklı olmalıdırlar. Eğer hakem bir incelemenin gerekli olabileceğini düşünüyorsa, VAR’a kararı/olayı ‘kontrol’ etmek için zaman vermek açısından oyunun yeniden başlatılması geciktirilmelidir. Aynı şekilde, VAR’lar proaktif olmalı ve bir inceleme için gerçek bir ihtimal olması durumunda oyunun yeniden başlatılmasının önlenmesi için hakemi uyarmalıdırlar.
• Hakem inceleme alanına(RRA) yalnızca hakem ve inceleme asistanı(RA) girebilir (istisnai durumlarda hakem başka bir maç görevlisini de hakem inceleme alanına çağırabilir).
• Hakem kamera görüntülerini normal hızda ve/veya yavaş çekimde izleyebilir, genellikle yavaş çekim tekrar gösterimleri sadece fiziksel ihlaller ve elle oynama durumlarındaki ‘temas noktası’ için kullanılmalıdır; normal hız ise bir ihlalin ‘yoğunluğu’ için veya elle oynamanın ‘kasti’ olup olmadığına karar vermede kullanılmalıdır.
• İncelemenin olabildiğince verimli/hızlı tamamlanması gerektiği halde, doğruluk hızdan daha önemlidir.

İnceleme için harcanan süre ne olacak?

Hakem her bir inceleme için harcanan zamanın tümünü maça eklemelidir; bu, inceleme işareti (hakemin TV işaretini yaptığı an) verilmesinden oyunun tekrar başlatılmasına kadar geçen süre olacaktır. Uygulamada hakemlerimiz, saha kenarında bizzat pozisyonu izleyeceklerinde tv işareti yapmaktadırlar. Doğru olan, kontrolün, incelemeye döndüğü an, hakemin derhal tv işareti yapmasıdır.

Hakemin TV işaretini yaptığı andan oyunun yeniden başlatılma anına kadar

Hakem ve 4. hakem haricindeki maç görevlilerinden birine (teknik alanları ve RRA’yı gözlemleyecek/yönetecek kişi), her bir inceleme için harcanan süreyi kayıt altına alma sorumluluğunun verilmesi önerilir ve bu genellikle kıdemsiz yardımcı hakem (AR2) olur.

Hakem bir incelemeye istinaden hangi disiplin cezalarını uygulayabilir/değiştirebilir?

Hakem, inceleme sürecinde belirlenen/onaylanan her türlü ihlal için oyunculara ve takım görevlilerine karşı doğru disiplin cezalarını uygulamalıdır. Bu uygulamalar aşağıdakiler olabilir:

• İncelemeden önce uygulanan veya gösterilen, aşağıdaki disiplin cezalarını değiştirmek:

o yanlış verilen disiplin cezasını iptal etmek

o bir ihtarı (SK) oyundan ihraca (KK) çevirmek

o bir ihracı (KK) bir ihtara (SK) çevirmek

o bir ihtarı veya oyundan ihracı bir oyuncu yerine diğerine vermek (oyuncu kimliğinin karıştırılması)

• İlk başta görülmeyen fakat inceleme esnasında açık bir şekilde belirlenen ihtarlar (SK’lar) dahil her türlü ihlal için uygun disiplin cezasını vermek

İnceleme sürecinin sonucu olan bu tür durumlarda, hakem aşağıdakileri içeren doğru disiplin yaptırımlarını uygulamalıdır:

• Potansiyel bir oyundan ihraç (KK) ihlalinin veya gözden kaçmış bir olayın incelemesinin, ihlalin 2. bir SK olma durumu da dahil, yalnızca bir ihtarı (SK) gerektirdiğini gösterdiği durumlar
• Bir penaltı olayının incelemesinin, hücum oyuncusunun, hakemi aldatmaya yönelik davranıştan suçlu olduğunu ve ihlali yapan oyuncunun ihtar alması gerektiğini (SK) açık bir şekilde gösterdiği durumlar
• Disiplin cezasının yanlış oyuncuya uygulandığı durumlar (yanlış oyuncu/takımın cezalandırılmasından kaynaklanan disiplin cezaları dahil)

Potansiyel bir kırmızı kart için yapılan ‘kontrol’ ‘gözden kaçan’ bir sarı kartlık ihlali belirlerse VAR ne yapmalıdır?

VAR, potansiyel bir ‘gözden kaçan’ direk kırmızı kartı kontrol ediyor fakat kontrol bunun bir kırmızı kart değil ancak açık bir sarı kart olduğunu ortaya çıkartıyor-ne yapılmalıdır?

Hiçbirşey – bir inceleme sadece gözden kaçan bir kırmızı kartı içeren bariz bir hata yapılmışsa gerçekleşebilir. Kontrol sonucunda bariz bir kırmızı kartın kaçırılmadığı ortaya çıkarsa, bir inceleme yapılamaz ve gözden kaçan bir kırmızı kart olmadığını onaylamak dışında, hakemle herhangi bir iletişim kurulmamış olmalıdır.

‘Gözden kaçan’ sarı kartlar ancak bir gol, penaltı, direk kırmızı kart ya da oyuncu kimliğinin karıştırılmasını içeren bariz bir hata / gözden kaçan ciddi bir olay nedeniyle gerçekleşen bir incelemenin parçası olarak verilebilir.

Hakem karar vermeden önce bir ihlalin bir KK mı yoksa SK mı olduğunu VAR’a danışabilir mi?

Hakem bir ihlalin bir KK mı yoksa SK mı olduğundan emin değilse, kart gösterilmeden önce bir inceleme olabilir mi?

Hayır. İlke olarak hakem karar vermeli ve bir kart göstermelidir. VAR daha sonra olayı kontrol eder ve sadece bariz bir hata yapılması durumunda bir inceleme önerebilir. Sadece, çok istisnai bir durumda, bir kart gösterilmeden önce bir ‘inceleme’ olabilir.

Av. Şenol Özçakıcı

Twitter: https://twitter.com/senolozcakici

Twitter’da ki ana hesabımızı takibe almayı unutmayın: https://twitter.com/3numaraliuyecom

3 Numaralı Üye’nin notu: Yeni açtığımız you tube kanalımızı ziyaret edin. Videoyu beğenip, abone olun. Ayrıca  Galatasaray’a bizimle birlikte dokunun! ⇓ ⇓ ⇓

Ayrıca yeni açtığımız ana twitter hesabımızı: https://twitter.com/3numaraliuyecom hesabımızı takibe almayı unutmayın!